Zo vredig als de polder tussen Zyfflich en De Thornsche Molen er nu bij ligt is het amper voor te stellen dat hier in 1944 vele maanden lang een felle strijd geleverd is. Toch doet ‘Herinnering 75 jaar Vrijheid’ een verwoede poging om wandelaars en fietsers mee terug te nemen naar die tijd, met een route van ruim zes kilometer. Als permanent eerbetoon.

Vanaf de opening van de wandelroute op 20 maart geven veertien panelen onderweg een impressie met uitleg hoe het er destijds aan toe is gegaan. Het is een project waaraan zowel van Nederlandse als Duitse zijde veel inzet is betoond. De organisatoren van beide landen bieden de route aan als symbool van “begrip, verzoening, vrijheid en vrede”.

Niet bij de Sankt Martinskirche in Zyfflich noch bij het Wylerbergmeer, maar bij De Thornsche Molen begint deze tocht die tegen de klok in gaat. Bij de plek waar de molen eeuwenlang ook stond tot hij in 1944 compleet aan gort ging. Rechtsaf leidt het tracé, richting Wylerbergmeer.

Mooi als altijd ligt de stuwwal verderop, een landschappelijk contrast met de vlakke polder. Halverwege het pad valt links de Sankt Martinskirche van Zyfflich op, waarvan het dak door de zon een extra accent krijgt. Deze kerk die net als de Leuthse Remigiuskerk zwaar beschadigd werd in de oorlogsjaren, rijst boven de groene Querdamm uit. Ze lijken een geheel te vormen, maar dat is gezichtsbedrog. De kerk is veel verder weg.

Voor de capitulatie had Duitsland het gebied in handen vanwaar de wandelaar op dit punt de kerk ziet liggen. Nederland kwam aan de gronden –het gebied besloeg een groot deel van Nord Rhein Westfalen- als herstelbetaling voor de geleden oorlogsschade. Wie er wandelt en fietst, bevindt zich vandaag de dag nu eens in Nederland en dan weer in Duitsland. Niet overal is dat –op Zyfflich na natuurlijk- even duidelijk, omdat het overwegend om natuur- en landbouwgebied gaat.

De eerdergenoemde Querdamm is van 1853 tot 1855 aangelegd om Zyfflich te behoeden voor het wassende water van de Waal. In 1926 kwam het water echter zo hoog, dat het toch de dwarsdijk over ging. De Querdamm speelde een grote rol bij strategische spelletjes tijdens de oorlog. Het Duitse leger blies deze dijk op, net als het dat deed met de Kapitteldijk, Duffeltdijk en Erlecomse Dam.

Foto’s uit die tijd laten zien hoe het gebied na al die explosies overstroomde tot aan Kranenburg toe. De kapotgeschoten Leuthse kerk en omgeving kwamen blank te staan. Maar de wandelaar van vandaag, niets merkt hij er meer van. Net zo niets als van de Canadese actie, waardoor de sluis aan het uiteinde van de Querdamm de lucht inging en de soldaten met hun amfibievoertuigen sneller naar Kleve konden varen.

Met het Wylbergermeer aan de rechterhand gaat het richting Zyfflich. Gakkende ganzen verhogen de natuurbeleving, geen moment denk je -tenzij er straks een verhelderend infopaneel staat- aan knallende explosieven, gierende granaten of razende raketten. Grensbewoners aan beide kanten bevonden zich –terug in de tijd- ineens in een spergebied dat een lengte van vijf kilometer had. Zonder toegangspas mocht niemand het gebied in. Als gevolg daarvan moest de bevolking huis en haard verlaten. Evacuaties en hordes mensen onderweg; ze waren schering en inslag in dit zwaar getroffen gebied.

Net voor Zyfflich ligt rechts de beeldentuin Nieuw Begin, waar John en Colette Samers in 2009 hun nieuwe droom begonnen. Ze veranderden een weiland in een heuvelterrein met weelderige tuin waar beelden huizen en festivals gedijen. Het dorp komt in het zicht, de kerk verschuilt zich tot het laatst. Maar dan doemt de toren in volle glorie boven het dorpshuis op. De kerk kon na de verwoesting herbouwd worden, doordat de bevolking eindeloos de stenen bikte die overal lagen. Daarmee legde ze de bodem voor de herrijzenis van de St. Martinskerk.

Van nu af kan de loper over de terugweg spreken, Het kombordje ‘Einde Zyfflich’ komt in beeld; ertegenover in het weiland staat een hoog nest waar een ooievaar mooi zit te wezen terwijl ganzen over vliegen. Meer dan enkele wandelaars of fietsers kom je hier niet tegen. Buitendorpse bebouwing van Leuth verderop ligt er stil bij. Hier rukten destijds de Canadezen vlot op. Maar tijdens hun intocht in Leuth steeg het water zo snel dat ze met amfibievoertuigen uit hun benarde posities bevrijd moesten worden.

Het was ook hier weer dat in de twee laatste oorlogsjaren duizenden bewoners zijn geëvacueerd. Bij terugkomst troffen ze vaak alleen maar puinhopen aan, dood vee en soms ook gesneuvelde soldaten. Pas nog werden namen van zo’n veertig Amerikaanse, Canadese en Engelse soldaten bekend die in deze streek het leven lieten. Doorlopend naar de Thornsche Molen die allengs dichterbij komt, is daar de andere zijde van de Querdamm.

Er staat op die plaats een grote hoeve te koop. Net na het groene bultje aan de rechterzijde staan vanaf 20 maart de dertig Menschenkinder die herinneren aan al die mensen die onderweg zijn of zelfs het leven hebben moeten laten. Nu zijn in het gras alleen nog maar de stalen pinnen zichtbaar waarop ze over ruim een week neergezet worden.

Rechtsaf, een omgereden verkeersbord voorbij, en daar is de koffie, daar in de molen. Rondje ‘Herinnering 75 jaar Vrijheid’ zit erop. Het is een afwisselende route die aan kracht zal winnen zodra de toelichtende panelen er staan. Met teksten en foto’s die zich in het hoofd van de kijker gaan hechten en het besef vergroten, dat dit toch echt meer is (geweest) dan een plek waar de vogeltjes fluiten.

Tekst Henk Verhagen, met dank aan De Thornsche Molen.

Foto’s: De Thornsche Molen (historisch) en Henk Verhagen (hedendaags).